Rotterdam, de wieg van de familie

Benno Barnard vertelt over zijn familiegeschiedenis, beginnende in Rotterdam, waar zijn beide ouders zijn geboren. De centrale gebeurtenis in die geschiedenis is de oorlog: het bombardement in mei 1940 en de daaropvolgende bezetting. Dat is het belangrijkste verhaal van de vorige eeuw en het oerverhaal van zijn familie.

Start het geluidsfragment en klik door de fotogalerij net daaronder.

De jeugd van Christina van Malde

IMG_20190716_0000.tif

Vooroorlogs Rotterdam, nog niet gebombardeerd door de Duitsers.

IMG_20190716_0001.tif

Lena Borst, grootmoeder van Barnard langs moederskant.

IMG_20190716_0002.tif

Herman van Malde, grootvader langs moederskant.

IMG_20190716_0003.tif

Trouwfoto van Lena Borst en Herman van Malde, net na WOI.

IMG_20190716_0004.tif

Christina van Malde, moeder van Benno Barnard.

IMG_20190716_0005-1.tif

De familie van Malde in Katwijk aan Zee

Een ansichtkaart van Rotterdam voor de oorlog.
   ‘Mijn vader zei altijd: “Rotterdam is twee keer verwoest, eerst door de Duitsers en daarna door de Rotterdammers.” Hij verafschuwde de naoorlogse architectuur in het verwoeste centrum. Veel architecten waren in zijn ogen haast even grote misdadigers als de Luftwaffe.’

   ‘Een hardnekkige familiemythe wil dat mijn moeders moeder, Lena Borst, van Sefardische afkomst was. Ze was onnederlands donker. Maar mijn moeder was zo noordelijk met haar lichte huid en zeegrijze ogen dat ze wel een vondeling leek.’

   Grootvader Herman van Malde, vlak voor hij afzwaaide in 1913. In 1914 moest hij vervolgens weer het leger in, toen er werd gemobiliseerd voor de Eerste Wereldoorlog.

   Barnards grootouders aan moederskant trouwden meteen na de oorlog, net zoals zijn ouders dat zouden doen, een wereldoorlog later.

   Christina van Malde, Barnards moeder, als zevenjarige.
   ‘Ze was geestelijk, om zo te zeggen, nog een kind van de negentiende eeuw, ook al was ze geboren in 1919. Haar jeugd liep van de Vrede van Versailles tot het bombardement in mei 1940: een week eerder was ze meerderjarig geworden. Ze leefde met het idee dat de echte wereld, de wereld van haar jeugd, was vernietigd. Dat maakte onder meer dat ze erg aan vooroorlogse vormen was gehecht, tafelmanieren bijvoorbeeld. Dat was de naglans van een verdwenen tijdvak.’

   De zomerse vakanties in Katwijk aan Zee. Daar resideerde het gezin Van Malde wel zes weken lang. De grootouders langs moederskant waren welgesteld, ze hadden een eigen fabriek. Bij die vakanties hoorden ook twee Duitse dienstmeisjes, die zorgden voor de acht kinderen.

De jeugd van Willem Barnard

Rotterdam, de wortels van Barnards vader.

Willem Barnard, de vader van Benno, was afkomstig uit een heel ander milieu dan zijn moeder: zijn grootouders langs vaderskant waren kleine middenstanders met een kapperszaak die uiteindelijk failliet ging.

   We zien Barnards grootmoeder in de kapperszaak en vervolgens zijn grootouders samen: Hendrik Barnard en Jannetje Zuur.
   ‘Deze foto dateert weliswaar van 1915, maar vormt nog een soort nabeeld van de belle époque. Nederland werd alleen indirect getroffen door de Grote Oorlog en een zekere ouderwetsheid bleef daardoor bewaard.’

   In 1914 werd Hendrik Barnard gemobiliseerd. Ook in het leger kon hij zijn beroep nog uitoefenen: hier staat hij als barbier iemand in te zepen om te scheren.

   ‘Mijn vader is geboren in 1920, hier is hij al op vijfjarige leeftijd aan het schrijven. Een voorlijk kind. Geen wonder dat hij in de letteren zou belanden.’

  ‘En hier hebben we Willem op wat toen de bewaarschool heette. “Ik met die verdomde pet in de bewaarschool. Een gezeglijk ventje,” schreef hij zelf achter op de foto.’

   Willem op vijftienjarige leeftijd. Plusfours werden in de jaren dertig niet alleen door Kuifje gedragen.

   ‘Ook mijn vader werd opgeroepen voor legerdienst: in 1940 liep hij met een geweer over zijn schouder wacht in Haarlem, maar voor er geschoten moest worden, had het Nederlandse leger zich al overgegeven.’

   ‘Hij studeerde Nederlands, maar na het bombardement schakelde hij over op theologie, ook al was hij toen nog agnostisch. Hij dacht net als de grote Engelse dichter Auden over die dingen: het absolute kwaad impliceerde noodzakelijkerwijs ook het tegenovergestelde.’

   Aantekeningen van een college Hebreeuws.

IMG_20190716_0009.tif
IMG_20190716_0010.tif

Jannetje Zuur, de grootmoeder van Barnard langs vaderskant, in de kapperszaak in Rotterdam.

IMG_20190716_0011.tif

Hendrik Barnard en Jannetje Zuur, de grootouders vanBenno Barnard langs vaderskant

IMG_20190716_0012.tif

Hendrik Barnard, grootvader van Benno, gemobiliseerd in 1914.

IMG_20190716_0013.tif

Willem Barnard, op vijfjarige leeftijd aan de schrijftafel.

IMG_20190716_0014.tif

Willem Barnard op de bewaarschool.

IMG_20190716_0015.tif

Willem Barnards bijschrift bij zijn eigen foto.

IMG_20190716_0015-1.tif

Willem Barnard, een jaar of 14.

IMG_20190716_0016.tif

Willem Barnard met een schoolvriend.

IMG_20190716_0017.tif

Mobilisatie Willem Barnard

IMG_20190716_0018.tif

Huiswerk Hebreeuws van Willem Barnard, tijdens zijn studie theologie

De verloving van Willem en Christina

IMG_20190716_0020.tif

Verlovingsfoto Willem Barnard en Christina van Malde

IMG_20190716_0021.tif

Christina van Malde achter haar schrijftafel

IMG_20190716_0022-1.tif

Gustav Deckert

IMG_20190716_0022-3.tif

'In een Duits lazaret'

Verloving van Willem Barnard en Christina van Malde, 21 juni 1942.

   Op 12 december 1943 schrijft Christina een brief aan haar verloofde, die op dat moment in Berlijn dwangarbeid verricht, zoals zoveel jongemannen uit bezet gebied. ‘Groeten van jouw Tinka’ – het koosnaampje van Willem voor zijn geliefde.

   Gustav Deckert, een sociaaldemocratisch arbeider die erg anti-Hitler was en die Willem Barnard onder zijn vleugels nam tijdens zijn verblijf in Berlijn.
   ‘Op zondag mocht Willem bij Gustav Deckert thuis komen eten. Op een keer liet Gustav hem zijn boeken zien: achter een rijtje nietszeggende sentimentele romans stonden alle verboden Joodse auteurs. Mijn vader veinsde onwetendheid. Hij durfde er niet verder naar te vragen, uit angst dat Deckert misschien een agent-provocateur was. Onder tranen heeft hij me ooit gezegd: “Daar heb ik verdomme nog altijd hartzeer van.”’

   In Berlijn schreef Willem gedichten voor Christina, zoals dit, ‘In een Duits lazaret’. Het is nooit gepubliceerd.

‘Een dode wereld’

Een fragment uit de tekst ‘Een dode wereld’, waarin Barnard schrijft over zijn ouders die tussen twee wereldoorlogen opgroeiden.

   ‘Gekweekt uit sociale tegenstellingen en een diepe geestelijke en lichamelijke eensgezindheid tussen twee Europeanen van vlak na het Verdrag van Versailles, opgevoed met de naglans van een dode wereld, voel ik me een fabeldier, dat zelfs niet in Harry Potter voorkomt.’